Blog: To boldly go… Toekomstvisie op toezichthouden

To boldly go…

Ik ben een fan van ouderwetse sciencefiction verhalen. Dat klinkt als een tegenstelling, maar dat is het niet echt. Al lange tijd gebruiken mensen de literatuur om zich een voorstelling te maken van de toekomst. Het aardige is dat ze daarbij (wellicht onbedoeld) een fraaie vingerafdruk achterlaten van de gewoonten en opvattingen van het heden. Hún heden, natuurlijk. En dan wordt ouderwetse sciencefiction interessant: als spiegel van hoe de wereld zou kunnen worden, maar juist ook van hoe die op dat moment is. Zo herinner ik me het verhaal waarin de prachtigste ruimtereizen werden gemaakt, maar op de krantenredacties waar daarvan verslag wordt gedaan, wordt nog verwoed op typemachines getikt (en gerookt!), en er is niet één computer in zicht bij de lanceringen.

Een held en visionair op dit gebied is dan wel Gene Roddenberry, de bedenker van de sciencefictionserie Star Trek. Met minimaal budget en bordkartonnen decors wist hij in de jaren 60 een cultserie te creëren die, behalve een spiegel van zijn tijd, ook een sterk (positief) beeld van de toekomst wist te projecteren. Met een multiculturele crew van mannen en vrouwen gaf hij ons een beeld van de toekomst waarin dat soort verschillen niet meer uitmaken. En elk nieuw verschil wordt met open ogen en geest tegemoet getreden: to seek out new life and new civilisations. Toegegeven: de vrouwen droegen belachelijk korte rokjes waarin het toch echt moeilijk zou zijn op een onbekende planeet rond te struinen en daar geen teek, of een andere ongewenste levensvorm, bij op te lopen.

Was het in de jaren zestig nog: To boldly go where no man has gone before, in de vervolgserie Star Trek The next generation is dat alweer sekseneutraal veranderd in: To boldly go where no one has gone before. En er is nog wel meer veranderd. In deze jaren-tachtigspiegel op zijn eigen tijd en op de toekomst geeft Gene Roddenberry een beeld van leiderschap en toezicht die ik graag met jullie wil delen. De brug, het commandocentrum van elk ruimteschip, laat zich vergelijken met een Raad van toezicht. Bij elke beslissing is de kapitein de eerstverantwoordelijke, maar hij laat zich bijstaan door een team van specialisten op hun vakgebied, zoals die nodig zijn op een ruimteschip. Zo is er iemand verantwoordelijk voor de veiligheid, voor de navigatie en voor de techniek. Deze ‘hard skills’ spreken voor zich. Daarnaast omringt kapitein Picard zich ook met een aantal specialisten in de ‘soft skills’. Zo zorgt hij ervoor dat hij al zijn beslissingen kan toetsen aan zijn ‘Number One’ en is ook de verantwoordelijke voor de gezondheid van de bemanning een vast lid van de staf. En aan zijn linkerhand zit steevast Counselor Troi: een dame van een empathisch ras: zij is in staat om steeds de gevoelens en motieven van medebemanningsleden en het ‘new life’ dat ze ontmoeten aan te voelen. Vast onderdeel bij elke belangrijke beslissing die aan boord genomen wordt is dan ook het raadplegen van Troi. Zij peilt dan de gevoelens en adviseert over verdere actie.

Met zijn visie over welke vaardigheden nodig zijn voor goed leiderschap was Roddenberry zijn tijd ver vooruit: het is pas sinds kort dat Raden van toezicht eraan toekomen om ook andere waarden dan enkel financiële of juridische gelijk gewicht toe te kennen. Steeds vaker is er ook aandacht voor het groepsproces, en de ingewikkelde psychologische processen die ten grondslag kunnen liggen van grote of kleine beslissingen. Toezichthouders worden gevoeliger daarvoor: empathischer. Misschien niet op het niveau van Troi, maar elk mens heeft empathisch vermogen. Laten we het voorbeeld van Roddenberry volgen en deze empathie de ruimte geven die deze verdient. Het zou goed zijn als elke Raad zelf ervoor kiest om een empaat aan boord te nemen, wiens taak het is om expliciet de gevoelens van alle betrokken partijen te benoemen en ter discussie te stellen. Maar vooral pleit ik ervoor om het raadplegen van die empaat een vast onderdeel van het functioneren van de Raad te maken.

Marie Antoinette Sondeijker, augustus 2014
Voor een voorbeeld van hoe het werkt: Star Trek aflevering ‘Contagion’ rond minuut 5:00