Komt een student in de boardroom… over toezichthouden door studenten

Door: Ileen de Wolf

Stel je voor: een Raad van Toezicht (RvT) van een universiteit, niet zoals alle RvT’s, maar met de klant vertegenwoordigd in de raad. Een student die toezichthouder is van zijn of haar universiteit en daarmee invloed heeft op hoe het onderwijs daar verloopt. Dit was een van de dingen die studenten van de Universiteit van Amsterdam (UvA) wilden bereiken toen ze het Maagdenhuis bezetten in 2015, een actie die gezien wordt als het grootste studentenprotest sinds jaren. Maar is het iets wat wij moeten willen? Of kunnen we beter de ouderwetse manier van een RvT behouden, waarin studenten geen rol spelen? Is het wenselijk voor het bestuur en de studenten? Kortom: is vertegenwoordiging van studenten in een RvT van universiteiten/hogescholen een bijdrage aan verbondenheid in het bestuur van de leefwereld van studenten? Om deze vraag te beantwoorden ga ik dieper in op de bezetting van het Maagdenhuis, op hoe een RvT werkt en op wat de voor- en nadelen zijn van een student in een RvT.

Op 25 februari 2015 werd het Maagdenhuis, de bestuurszetel van de UvA, bezet door een groep studenten. De studenten protesteerde tegen het ‘rendementsdenken’ – niet de wetenschappelijke waarde, maar het rendement verschaft het bestaansrecht van een vak of studie- (Van Verschuer, 2015) van de universiteit –, de weinige inspraak die studenten hadden in het bestuur en de sterk hiërarchische cultuur die heerst op universiteiten. De studenten die het Maagdenhuis bezetten, noemden zichzelf ‘De Nieuwe Universiteit’. Zes weken lang hielden ze het Maagdenhuis bezet, terwijl ze het bestuur probeerden te dwingen om af te treden. Nadat de politie uiteindelijk ingreep en de bezetting beëindigde, gingen de discussies over de Nieuwe Universiteit bij actiegroepen onderling verder en een speciale onderzoekscommissie houdt de interne democratie en bedrijfsvoering van de UvA in de gaten (Thomas, 2015).

De bezetting van het Maagdenhuis leidde uiteindelijk tot het opstappen van het bestuur van UvA en tot instemmingsrecht voor studenten op bepaalde hoofdlijnen van de begroting van universiteiten, zoals het benoemen van het bestuur. Zowel het opstappen van het bestuur als het instemmingsrecht sluiten aan bij wat de studenten eisten tijdens de bezetting (Hermse, 2015). Dit voorbeeld van een studentenprotest roept een aantal fundamentele vragen op als: van wie is de universiteit nu eigenlijk? En voor wie? (Thomas, 2015). Het bestuur, de staf of misschien de studenten? En als het van de studenten is, of voor de studenten, zou dat dan niet moeten betekenen dat studenten meer inspraak in het bestuur moeten hebben, of zelfs misschien deel moeten kunnen nemen aan het bestuur van de universiteit?

Voor we kunnen kijken naar of een student bij kan dragen aan een RvT is het belangrijk om te kijken naar wat een RvT precies doet (Doms & Plenge, 2015). Om te beginnen: een raad van toezicht heeft op dit moment drie rollen. De eerste daarvan is de werkgever van het bestuur, dat houdt in: het ontslaan en controleren van het bestuur, dus het toezichthouden op het bestuur en indien nodig ingrijpen. De tweede rol is de controlerende rol: hierbij gaat het om het goedkeuren of afkeuren van grote besluiten, en de laatste rol is een klankbord zijn voor het bestuur: wat inhoudt dat de raad advies geeft aan het bestuur en spart met het bestuur over bepaalde onderwerpen. Een belangrijk punt hierbij is dat toezichthouders betaald krijgen voor hun deelname aan de raad, maar niet veel in verhouding tot het aantal uren dat ze eraan besteden, volgens de geïnterviewde toezichthouders in De Korts masterscriptie (2015). Misschien nog wel belangrijker is dat er sinds kort meer aandacht is voor diversiteit in raden van toezicht, hoewel ze vooralsnog vooral bestaan uit mannen van rond de 50, met hetzelfde denkpatroon, die geneigd zijn om vriendjes aan te wijzen als nieuwe leden als ze iemand nieuw nodig hebben in de raad.

Doordat steeds hetzelfde type mensen benoemd wordt als toezichthouder, komt eventuele diversiteit niet tot zijn recht in een onveranderd denkpatroon. Dit kan leiden tot tunnelvisie waarbij er maar één perspectief is op de kwestie. Bovendien kan het leiden tot een minderheidsgevoel van de diversiteitsgroep, omdat deze het gevoel heeft niet gewaardeerd te worden in het oude denkpatroon. Een laatste punt voor de raden van nu is dat er een cultuur heerst waarin het uitspreken van eventuele twijfels of zorgen lastig is. Hierdoor kan het gebeuren dat organisaties fatale fouten maken die voorkomen hadden kunnen worden als de twijfels eerder uitgesproken waren geweest. Achteraf zegt iedereen dan: ‘het was zo duidelijk dat het mis aan het gaan was, waarom greep de raad niet in?’

Zoals gezegd: diversiteit is een van de belangrijke verbeterpunten binnen raden van toezicht. Meer diversiteit betekent ook meer verschil in leeftijd. De vraag die dit oproept is: kunnen ook studenten bijdragen als toezichthouder in een RvT? Om deze vraag te beantwoorden is het goed om eerst te kijken naar wat een toezichthouder moet kunnen. Belangrijke kwaliteiten van een toezichthouder zijn: ten eerste bestuurlijke ervaring: toezichthouders moeten weten wat er nodig is om een organisatie goed te besturen en moeten weten wat besturen is. Ten tweede expertise: deskundigheid in een van de gebieden van de organisatie. Dat kan algemene vakkennis zijn, bijvoorbeeld van financiën of van juridische zaken, of juist een specifieke expertise zoals medische kennis bij een RvT van een ziekenhuis. Verder is van belang dat een toezichthouder academisch moeten kunnen denken. In een interview met Jorrit Snijder (2017), lid van de raad van bestuur van University College Roosevelt (UCR), komen deze drie punten ook naar voren. Een extra criterium dat hij belangrijk vindt voor een toezichthouder is kennis van de politiek-bestuurlijke processen in het gebied van de organisatie. Bijvoorbeeld in het geval van UCR: kennis van de Zeeuwse politiek-bestuurlijke processen. Niet alle toezichthouders hoeven over alle competenties te beschikken. Een goede mix is van belang, aldus Snijder.

Een student voldoet meestal niet aan al deze punten. Het enige punt waaraan een student kan voldoen is academisch denken, want een student heeft vaak geen bestuurlijke ervaring en ook nog geen expertise, dat komt beide pas in een latere levensfase. Sommige studenten hebben misschien wel kennis van de politiek in de omgeving, als ze uit de buurt komen, maar dat is geen hoofdcriterium. Ook moet rekening gehouden worden met het feit dat studenten, als ze in een raad zouden komen, een dubbele rol zouden hebben: als student en als toezichthouder van dezelfde universiteit. Dit kan tot subjectieve beslissingen leiden, de student kan namelijk beslissingen nemen die voor hem/ haar voordelig zijn, maar niet noodzakelijk voor alle studenten van de universiteit.

Het is echter belangrijk om ook te kijken naar de argumenten die in het voordeel zijn van een student. Een student kan namelijk bijdragen aan de diversiteit, doordat hij andere inzichten heeft als de rest van de raad, een frisse kijk op zaken, juist vanwege het gebrek aan bestuurlijke ervaring en vanwege het levensverschil. Jongere generaties hebben bijvoorbeeld een hele andere kijk op technologie en gaan daar heel anders mee om dan oudere generaties. Dit kan een gezamenlijke blinde vlek van de raad voorkomen. Ook kan een student in een raad zitten als representant van de klant bij een woningcoöperatie voor studentenwoningen of  bij een universiteit. Dit zou een oplossing kunnen zijn voor het gebrek aan inspraak van studenten bij het bestuur van universiteiten. Dit zou protesten van studenten, zoals het protest van UvA studenten genoemd in de eerste paragraaf, voorkomen. Door studenten deel te laten nemen aan de RvT krijgen ze meer inspraak en zijn ze deel van de bestuurlijke, hoogste, laag van de hiërarchische piramide. Een andere mogelijkheid die ter sprake kwam in het interview met doctor Snijder is het benoemen van alumni, oud-studenten, als leden van een RvT. Zij weten hoe het is om te studeren aan UCR en staan in die zin dus dichter bij de studenten, maar ze hebben niet die (directe) dubbele rol en ze hebben vaak meer ervaring. Bovendien kunnen ze de band tussen het bestuur van de universiteit en het netwerk van alumni versterken door een rol op zich te nemen als toezichthouder (Snijder, 2017).

Uit alles blijkt dat, hoewel studenten aanwijzen als toezichthouder voor- en nadelen kan hebben, het absoluut de moeite waard is om het uit te proberen. Zeker in RvT’s van ondernemingen waarbij studenten een belangrijke klant zijn, zoals universiteiten. Door een student als toezichthouder te benoemen, kan er een betere balans komen in bestuurlijke macht, wat het ongenoegen van studenten kan verminderen. Dit zal leiden tot minder studentenprotesten zoals dat van ‘De Nieuwe Universiteit’. Bovendien is het veel makkelijker uit te leggen dat studenten wel een bestuurlijke rol hebben, dan dat ze niets te zeggen hebben in het bestuur. Immers: speelt de student niet een enorme rol in het bestaan van universiteiten? Universiteiten zijn tenslotte in zekere mate van en zeker voor studenten. Een student in een RvT benoemen is daarom een passende manier van inspraak geven aan studenten, wat een betere verbondenheid tussen het bestuur en de leefwereld van studenten oplevert. Verder is er de mogelijkheid, voor organisaties die liever geen studenten in de RvT willen, om alumni als toezichthouders te benoemen. Deze zullen toch de belangen van studenten vertegenwoordigen, zonder dat ze een tweede rol als student hebben.

Welke organisatie zet de deur van de boardroom open…?

Ileen de Wolf is student aan het University College Roosevelt

Bronnen

Doms, K., Plenge, H., & De Zwart, H. (2015). De zwarte doos van de boardroom – Dilemma’s uit de praktijk van commissarissen (2nd ed.). Zeist, The Netherlands: PIT

Eigenraam, A., & Klompenhouwer, L. (2015, februari 25). Studentenmars Amsterdam eindigt in bezetting Maagdenhuis. Retrieved March 11, 2017, from https://www.nrc.nl/nieuws/2015/02/25/studentenmars-voor-meer-inspraak-op-universiteit-trekt-duizend-man-a1418342

Hermse, J. (2015, maart 05). Dit willen de bezetters van het Maagdenhuis bereiken. Retrieved

May 25, 2017, from http://www.nu.nl/studentenprotest/4004903/willen-bezetters-van-maagdenhuis-bereiken.html

Interview met Dr. Jorrit Snijder [Persoonlijk Interview]. (2017, mei 19)

Interview Karin Doms [Persoonlijk Interview]. (2017)

Maagdenhuis: het resultaat van 1,5 maand bezetting. (2015, april 11). Retrieved March 11, 2017, from http://nos.nl/artikel/2029714-maagdenhuis-het-resultaat-van-1-5-maand-bezetting.html

Thomas, C. (2015, oktober 21). Competente rebellen. Retrieved March 11, 2017, from https://www.groene.nl/artikel/competente-rebellen

Van Verschuer, N. (2015, april 14). Om een set idealen. Retrieved March 11, 2017, from https://www.vn.nl/om-een-set-idealen/